Peñiscola – historia miasta

Peñiscola to dzisiaj sporych rozmiarów nadmorski kurort rozciągający się wzdłuż wschodniego wybrzeża Hiszpanii. To także niesamowite stare miasto wzniesione na ogromnej skale wystającej z Morza Śródziemnego, połączonej ze stałym lądem wąską groblą. Jakby tego było mało, to nad miastem góruje wielki zamek Templariuszy i antypapieża wzniesiony w XIV wieku. We współczesności wielką sławę Peñiscola zyskała dzięki wcieleniu się w rolę Meereen, fortecy z serialu Gra o Tron. Miasto ma jednak o wiele dłuższą historię.

Starożytność

Miejsce na osadę jako pierwsi najprawdopodobniej wybrali Iberowie, ale już w VII wieku p.n.e. dołączyli do nich Fenicjanie z Tyru. Niedługo później w wyniku Wielkiej Kolonizacji pojawili się tutaj Grecy: przybyli z Zakythos – dzisiaj Sagunto, nieco na północ od Walencji. W ogóle Grecy na półwyspie Iberyjskim, dla nich wówczas na Dalekim Zachodzie, znaleźli się nieco przez przypadek – w VII w. Kolajos z Samos żeglował pomiędzy dzisiejszą Sardynią i Libią, kiedy potężny sztorm zaprowadził go aż za Gibraltar, gdzie wylądował w Tartessos. Powrócił stamtąd bajecznie bogaty, czym rozpalił wyobraźnię rodaków o skarbach, które kryją się na Dalekim Zachodzie. 

Wracając do kolonizacji Peñiscoli należy zaznaczyć, że niebawem po Grekach wylądowali tu Kartagińczycy, Rzymianie i Arabowie. Pierwsze i najstarsze, a zarazem najbardziej wiarygodne pisemne świadectwa o istnieniu tej osady można znaleźć w cytatach:
– Hekatejosa z Miletu (VI p.n.e.) – który traktowany jest za pierwszego w dziejach badacza starającego się odróżnić fakty od zmyśleń – autora pierwszego przewodnika dla żeglarzy (Periodos Ges, Obejście świata);
– Awienusa (IV n.e.) – rzymskiego arystokraty i geografa – twórcy pierwszego opisu wybrzeży Europy. W swoim dziele Ora maritima (Brzeg morski) dokładnie charakteryzuje i opisuje wybrzeża Hiszpanii, Francji i Brytanii. 

Pierwotna nazwa miasta nadana przez Greków brzmiała Cher-sonesos, która oznaczała półwysep. Nadawali takie nazwy wielu polis, które były tak zlokalizowane jak Peñiscola – przykładem jest Chersonesos na Krymie. 

Osada szybko rozrosła się i zyskała na znaczeniu jako port, w którym wymieniano tkaniny, broń czy ceramikę na cenne iberyjskie wino oraz oliwę z oliwek. Dzisiejszą nazwę osada zawdzięcza Rzymianom i ich nieco wulgarnej formie łaciny. Otóż nazwali ją „prawie wyspą” – pene+iscola, gdzie pene to rownież prącie. 

Czasy arabskie

Za początek podboju półwyspu Iberyjskiego przez Arabów przyjmuje się zazwyczaj rok 711, lecz wielu historyków uważa, że pierwsze kampanie przeciw Wizygotom zaczęły się już w 705 lub 706 roku, kiedy to muzułmanie podbili Tanger – ostatnią bizantyjską twierdzę w Afryce. Nie zajmujmy się jednak historią tak szeroko. Podbój terenów dzisiejszej Hiszpanii i Portugalii to w głównej mierze zasługa Tarika ibn Zijada, który był nawróconym na islam berberem. Jako ciekawostkę można wspomnieć, że właśnie jemu swoją nazwę zawdzięcza Gibraltar (od arabskiego: Dżabal Tarik – Góra Tarika). Peñiscola wpadła w arabskie ręce w 718 roku na ponad 500 lat.

Okres panowania Maurów w Peñiscoli nie jest zbyt dobrze znany. W nielicznych dziełach arabskich geografów miasto nosiło nazwę Banaskula lub Baniskula (nazwa została dopasowana do ichniego alfabetu) i przedstawiane było jako nadmorska twierdza, której zdobyć się nie dało, a okoliczne tereny uważane były za stojące obfitością wody, upraw i warzelni soli. W ówczesnych czasach w Baniskuli na świat przyszedł Abū ʿAbd Allāh Muḥammad ibn Saʿd ibn Mardanīsh (przez chrześcijan zwany Królem Wilkiem) w 1147 roku (do śmierci w 1172) został królem Murcji oraz pisarz Ali Albata, który wsławił się negocjacjami z Jakubem I Zdobywcą podczas rekonkwisty.

Rekonkwista

Arabowie podbili półwysep Iberyjski w 21 lat. Chrześcijanie potrzebowali 770 lat, żeby odbić te tereny. Nasza Peñiscola czekała na wyzwolenie ponad 500 lat – od 718 roku, aż do 1233 kiedy to Jakub I Zdobywca, przy drugim podejściu do oblężenia, ostatecznie przejął miasto z rąk Maurów. Dzięki negocjacjom, w których brał udział wspomniany Ali Albata, Peñiscola została przekazana bez walki. W zamian za to Jakub zobowiązał się respektować prawa i zwyczaje Saracenów, którzy mogli nadal mieszkać w mieście. 

Stan taki nie potrwał zbyt długo. Jakub przez lata zdobywając wiele terenów i wzmacniając swoją władzę postanowił w styczniu 1251 roku nadać miastu Kartę Założycielską na prawie walenckim. Na jej mocy wszystkie majątki i posiadłości Maurów zostały skonfiskowane i przekazane nowym chrześcijańskim osadnikom. 

Templariusze

Zakonu Templariuszy, czyli Zakonu Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona przedstawiać nie trzeba. Fascynują ludzi od wieków ze względu na swoją skomplikowaną historię, potężną pozycję w średniowiecznej Europie, tajemnicze rytuały, ukryte skarby oraz liczne spiskowe teorie dotyczące ich upadku. Mają i oni swój epizod w historii Peñiscoli.

W 1294 roku doszło do wymiany pomiędzy Jakubem II Sprawiedliwym, królem Aragonii, Walencji, Sycylii, Sardynii i Korsyki oraz hrabią Barcelony a Berengerem de Cardoną, wielkim mistrzem prowincji Zakonu Świątynnego w Aragonii i Katalonii. Berenger oddał Tortosę z pobliskimi miastami w zamian za Peñiscolę i inne dobra w okolicy. 

Niemal od razu zakonnicy przystąpili do budowy zamku na pozostałościach arabskiego alkazaru. Prace trwały do 1307 roku. Długo się fortecą Templariusze nie nacieszyli. W październiku 1307 roku, Jakub de Molay, wielki mistrz Zakonu, z rozkazu francuskiego króla Filipa IV Pięknego został aresztowany. 

Doprowadziło to do tego, że Peñiscola momentalnie znalazła się w rękach korony. Od 1319 roku miastem rządził, założony dwa lata wcześniej przez Jakuba II Sprawiedliwego, Zakon z Motesa. 

Antypapież

Trwająca od 1378 roku Wielka Schizma Zachodnia, spowodowana głównie politycznymi pobudkami kardynałów, doprowadziła do tego, że do tytułu zwierzchnika Kościoła katolickiego rościło sobie prawa dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. 

Jednym z nich był Benedykt XIII – antypapież obediencji awiniońskiej. Właściwie nazywał się Pedro de Luna, stąd nazywany był Papa Luna. Wybrany na papieża w 1394 w Awinionie. Podczas soboru w Pizie 1409 roku po depozycji Benedykta XIII wybrany został nowy antypapież – Aleksander V, którego rok później zastąpił Jan XXIII. Jedak Luna nie uznał tych decyzji za wiążące i mając poparcie m. in. Aragonii i Kastylii zbiegł do Hiszpanii. Przybył on do Peñiscoli w 1411 roku wraz ze swoim dworem papieskim i zamienił miejscowy zamek w pałac papieski. Dzięki jego obecności miasto zyskało powszechną sławę, dzięki temu, że było jednym z trzech Miast-Stolic Apostolskich (obok Rzymu i Awinionu).

Papa Luna nie chciał abdykować i w 1417 roku sobór w Konstancji po raz kolejny ogłosił jego depozycję. Benedykt utracił wówczas niemal całe swoje poparcie, ale nie oddał tiary. Do końca żywota uważał się za papieża. Zmarł w Peñiscoli w 1422 roku.

Renesans

W XVI wieku król Karol I zarządził wzmocnienie i uzbrojenie twierdzy w mieście. Było to nieuniknione ze względu na konieczność dostosowania fortecy do nowej broni wojskowej. Kilkadziesiąt lat później pod kierownictwem feldmarszałka Vespasiano Gonzagi oraz inżyniera Bautisty Antonelliego Peñiscola zyskała nowe umocnienia – renesansowe mury miejskie, które możemy podziwiać do dzisiaj.

Czasy około napoleońskie

W początkach XIX wieku Peñiscola, która wraz z Alicante znajdowała się pod panowaniem hiszpańskim, została oblężona przez wojaska napoleońskie pod dowództwem włoskiego generała Severoli. Oblegający miasto nie wierzyli, że taką twierdzę można zdobyć. Nawet nazwali ją Małym Gibraltarem. Miasto upadło przez zdradę ówczesnego gubernatora Pedro Garcii. Ludność miasta podjęła wówczas nieudaną próbę buntu, która zakończyła się wymuszoną ucieczką niemal wszystkich mężczyzn. 

Miasto powróciło w hiszpańskie ręce już w 1814. Było to jednak pyrrusowe zwycięstwo. Miasto zostało zniszczone przez ponad 60 000 wystrzałów armatnich. 

Pod koniec XIX wieku twierdza została rozebrana, gdyż straciła swoje znaczenie militarne.

Czasy nowożytne

Od zamierzchłej przeszłości aż do końca XIX wieku rozwój miasta wyznaczany był przede wszystkim ze względu na znaczenie militarne. Peñiscola w XX wieku całkowicie zmieniła swoje oblicze.

W 1922 roku wmurowano kamień węgielny pod budowę portu, który możemy oglądać dzisiaj na południe od miasta. 

W 1956 roku nakręcono tu film „Calabuch” Garcii Berlangi, a w 1961 roku „El Cid” z Charltonem Hestonem w roli głównej. 

Druga połowa XX wieku to rozkwit turystyki i zupełna zmiana oblicza miasta. Z dawnej militarnej potęgi miasto stało się potężnym kurortem, z dziesiątkami hoteli, setkami apartamentów i długimi, piaszczystymi plażami. 

XXI wiek przyniósł Peñiscoli rozgłos w całym świecie. W 2015 roku kręcono tutaj kilka scen do serialu Gra o Tron, którego raczej nie trzeba przedstawiać. 

Niemal 3000 lat historii tego miejsca jest wartym uwagi. Nawet nie wdając się w szczegóły, Peñiscola to powinien być cel każdego, kto znajdzie się w pobliżu. 

Nasz kanał w YouTube: https://youtube.com/@wdrodzetv

Hiszpania w naszych artykułach

Walencja na 7 sposobów
Walencja na city break – 10 powodów, dla których warto
Walencja szlakiem historii
Walencja – miasto przyszłości
Architektura i sztuka sakralna w Walencji
Walencja szlakiem smaków
Peñiscola – historia miasta
Peñiscola – zamek templariuszy i antypapieża
Jaskinie San Jose
Xàtiva – okolice Walencji
Xàtiva – odkrywaj, smakuj, doświadczaj! 10 rzeczy, które warto zrobić w Xàtivie
Trybunał Wodny w Walencji – bądź świadkiem ponad tysiącletniej tradycji
Almansa: Historia, Zamek i Rekonstrukcja Bitwy
Kadyks. Co zobaczyć? 15 pomysłów na spędzanie czasu
Morella: Perła Walencji z ogromnym zamkiem
Bocairent – 10 pomysłów na zwiedzanie perełki Walencji

Hiszpania w naszych filmach

#48 Walencja – Zwiedzanie Walencji | Atrakcje | Ceny
#50 Okolice Walencji: Peñíscola, Morella, cuevas de Saint Jose
#51 Okolice Walencji: Xàtiva | OGROMNY zamek, miasto papieży
SEWILLA ZIMĄ | 20 ciekawych miejsc | Przewodnik 🇪🇸
Andaluzja. Z Sewilli do Malagi | Kadyks, Ronda, Setenil, Caminito del Rey | Przewodnik 🇪🇸

Peñiscola na mapie

Źródła:
Praca zbiorowa, 2006, Wielka Historia Świata, t.10, Polskie Media Amer.Com
Benedetto Bravo, Ewa Wipszycka, Historia starożytnych Greków, tom I, PWN, Warszawa 1988
Wielka Historia Świata – Późne średniowiecze. Praca zbiorowa pod redakcją naukową Macieja Salamona. Kraków: Oficyna Wydawnicza FOGRA, 2005
Materiały reklamowe miasta